Linkse studenten in Würzburg, Beieren, zijn in opstand gekomen. Ze zijn van mening dat de faculteit Geschiedenis van de prestigieuze Julius Maximilians-Universiteit van Würzburg deel uitmaakt van een netwerk van ‘nieuwrechts’. Volgens de studentenvertegenwoordigers onderhoudt de faculteit banden met openlijk extreemrechtse kringen en beïnvloeden die het onderwijs. Nog los van het feit dat de beschuldigingen hoogstwaarschijnlijk ongegrond zijn, bewijst het hele voorval nogmaals hoe weinig academische vrijheid er nog toe doet. 

Positief nieuws uit het Verenigd Koninkrijk: het Office for Students (OfS), de onafhankelijke regulator van het hoger onderwijs in Engeland, heeft de University of Sussex een boete van £ 585.000 opgelegd. Dat gebeurde nadat uit onderzoek was gebleken dat de bestuursdocumenten van de universiteit de vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid niet beschermden en dat er tekortkomingen waren in de management- en bestuursprocessen van de universiteit. Het OfS startte zijn onderzoek na de protesten die opriepen tot het ontslag van professor Kathleen Stock.

In Frankrijk heeft het topinstituut Sciences Po een standpunt opgesteld over haar 'institutionele positionering'. De instelling hanteert daarbij een algemeen principe van 'institutionele reserve'. Daarmee streeft ze naar een evenwicht tussen pluralisme en het innemen van standpunten over cruciale maatschappelijke kwesties. Dit principe verschilt van neutraliteit en houdt niet in dat de instelling zich terugtrekt uit alle publieke debatten.

Als de regering-Trump een aanval inzet op de wetenschap, hebben academici dat deels aan zichzelf te danken. Dat zegt sociaalpsycholoog Lee Jussim op zijn substack Unsafe Science. Jussim is bekend van zijn onderzoek naar wetenschappelijke integriteit en politieke bias in de wetenschap. We hebben jullie gewaarschuwd, schrijft hij aan zijn collega’s. Dissidente progressieve academici luiden al ruim 30 jaar de alarmbel: de academische wereld moet stoppen met (links) activisme te omarmen, want je kunt een sterke tegenreactie verwachten. Niemand luisterde. De politisering van de wetenschap ging gewoon door. Nu neemt Trump wraak.

De Amerikaanse president Trump gaf recent de ‘Centers for Disease Control and Prevention’ (CDC) de instructie om wetenschappelijke manuscripten terug te trekken die ‘verboden termen’ bevatten. Het gaat onder andere om ‘gender’, ‘transgender’, ‘LGBT’ en ‘non-binair’. Een beslissing met dramatische gevolgen voor de volksgezondheid, stellen artsen. Grootschalig protest tegen deze censuur, in binnen- en buitenland, blijft dan ook niet uit. Terecht. Maar helaas bleef het tijdens de woke-censuur wel oorverdovend stil.    

Meta stopt met factchecking op Facebook en Instagram, zo kondigde Mark Zuckerberg, CEO, onlangs aan. Hij noemde de stap een poging om de vrije meningsuiting op zijn platforms te herstellen, al kunnen we ons natuurlijk vragen stellen bij dit zogezegde nobele doel. Factcheckers worden vervangen door community notes, een systeem dat vergelijkbaar is met wat Elon Musk op X heeft gedaan. Daarbij markeren gebruikers berichten waarvan ze denken dat ze onjuist zijn of meer context nodig hebben. Voor mensen die zich zorgen maken dat onze democratische samenlevingen geplaagd worden door desinformatie*, is dat alarmerend nieuws.  

Vrije meningsuiting wordt als een hoeksteen van een vrije en verlichte samenleving beschouwd. Volgens George Orwell betekent vrijheid het recht om mensen te vertellen wat ze niet willen horen. Of in het welbekende origineel: 'If liberty means anything at all, it means the right to tell people what they do not want to hear', (The Freedom of the Press, 1944). Dit principe is niet alleen belangrijk in de politiek en het dagelijkse leven, maar ook in de wetenschap. Maar is een zekere begrenzing van die vrijheid soms ook heilzaam?

'Progressief dogmatisme' of 'woke' bedreigt de academische vrijheid van binnenuit. Dat wil echter niet zeggen dat het heil per se te verwachten valt van politici die zich 'anti-woke' noemen. De Hongaarse premier Viktor Orbán bijvoorbeeld, mag dan wel anti-woke zijn, bevorderlijk voor de academische vrijheid is zijn beleid allerminst. De Canadese historicus en hoogleraar Michael Ignatieff mocht aan den lijve ondervinden hoe het autocratische regime in Hongarije de universiteiten agressief ondermijnde.  

De Universiteit van Iowa is van plan om haar 50 jaar oude faculteit Gender-, Vrouwen- en Seksualiteitsstudies en haar faculteit Amerikaanse Studies te sluiten. Beide faculteiten zijn al langer het doelwit van de Republikeinen. De beslissing komt er niet toevallig op het moment dat er ook nieuwe wettelijke beperkingen in het leven werden geroepen op het vlak van diversiteit, gelijkheid en inclusie (DEI) aan de openbare universiteiten van Iowa. Of dit alles een goede zaak is, valt nog af te wachten. Anders dan bij eerdere initiatieven aan Harvard en MIT, komen de beslissingen immers niet vanuit de buik van de universiteit zelf, maar vanuit de politiek. 

‘Diversity, Equity and Inclusion (DEI)’-lectuur heeft een breed scala aan negatieve gevolgen zoals psychologische schade, verhoogde vijandigheid en een grotere instemming met een extreem autoritaire retoriek. Dat blijkt uit een recente studie van het Network Contagion Research Institute (NCRI) en het Rutgers University Social Perception Lab in de Verenigde Staten.

In het Verenigd Koninkrijk is er een ideologische strijd aan de gang tussen voorvechters van het recht op een vrije mening en voorvechters van het recht om niet beledigd te worden. De laatsten trekken op dit moment aan het langste eind.

Een kwart miljard dollar. Dat heeft de University of Michigan sinds 2016 in Diversity, Equity and Inclusion (DEI) gepompt. Een rapport uit 2021 van de conservatieve Heritage Foundation dat de groei van DEI-programma's in het hoger onderwijs onderzoekt - de enige dergelijke studie die momenteel bestaat - concludeerde dat Michigan verreweg de grootste DEI-bureaucratie heeft van alle grote openbare universiteiten in de Verenigde Staten. Tienduizenden studenten hebben een bias-training afgerond, duizenden docenten zijn opgeleid in inclusief lesgeven. Maar hebben al die DEI-inspanningen ook het verhoopte resultaat opgeleverd?