Als de regering-Trump een aanval inzet op de wetenschap, hebben academici dat deels aan zichzelf te danken. Dat zegt sociaalpsycholoog Lee Jussim op zijn substack Unsafe Science. Jussim is bekend van zijn onderzoek naar wetenschappelijke integriteit en politieke bias in de wetenschap. We hebben jullie gewaarschuwd, schrijft hij aan zijn collega’s. Dissidente progressieve academici luiden al ruim 30 jaar de alarmbel: de academische wereld moet stoppen met (links) activisme te omarmen, want je kunt een sterke tegenreactie verwachten. Niemand luisterde. De politisering van de wetenschap ging gewoon door. Nu neemt Trump wraak.
Griet Vandermassen in 2021
Niets illustreert het probleem van politisering zo duidelijk als de hetze, in 2022, rond een paper van Jussim over diversiteit in de wetenschap. De paper was aanvaard voor publicatie door het prestigieuze Perspectives on Psychological Science. ‘Diversiteit’ kan twee dingen betekenen, legt Jussim daarin uit. De term kan, heel algemeen, verwijzen naar een wetenschap bevolkt door onderzoekers van uiteenlopende achtergronden. Die vorm van diversiteit is fundamenteel voor goede sociale wetenschap, en het is hoe de meeste mensen de term invullen. Daarnaast heb je een veel engere betekenis: onderzoekers uit historisch gemarginaliseerde groepen voortrekken. Identiteit primeert daarbij op verdienste, binnen een denkkader dat in de verschillen in representatie van demografische groepen bewijs ziet van systemisch racisme, seksisme en andere -ismen.
Maar de ondervertegenwoordiging van sommige demografische groepen kan andere oorzaken hebben, schrijft Jussim. Neem de claim van systemisch racisme. Racisme is reëel, maar dat witte suprematie diep verweven zou zijn in de Amerikaanse samenleving, wordt tegengesproken door veel bewijs. Aziatische Amerikanen zijn hogeropgeleid en verdienen meer dan om het even welke andere demografische groep in de VS. Veel zwarte immigrantengroepen, waaronder Nigerianen en Ghanezen, doen het bijzonder goed en verdienen meer dan de gemiddelde blanke Amerikaan. Zwarte vrouwen verdienen meer dan blanke vrouwen, als je controleert voor opleidingsniveau. Dat hoor je niet in discussies over racisme in de VS, noteert ook de zwarte politicoloog Wilfred Reilly.
Zo herken je activistische wetenschap, zegt Jussim: feiten die het eigen verhaal tegenspreken, worden systematisch genegeerd. Om je politieke doelen te bereiken, mag je mensen blijkbaar misleiden. Het thema ‘diversiteit’ is volgens hem in hetzelfde bedje ziek. Universiteiten presenteren hun diversiteitsprogramma’s alsof het om de algemene invulling gaat, terwijl in de praktijk de enge, gepolitiseerde versie wordt doorgevoerd. “Het is als iemand een paard verkopen maar een muilezel afleveren”.
Dat laatste, een verwijzing naar de musical Fiddler on the roof, had hij zeker niet mogen schrijven. Steven Roberts, de auteur van het artikel waarop de paper van Jussim een reactie was, reageerde online. Jussim was een racist, want hij vergeleek zwarten met muilezels. De hoofdredacteur van Perspectives on Psychological Science was eveneens een racist, want hij had Jussims paper laten passeren. Een storm op sociale media volgde. Er verscheen een brief die het ontslag van de hoofdredacteur eiste, wegens “afschuwelijk racisme”. De brief was ondertekend door 1.400 academici. Na een motie van wantrouwen van de bestuursraad stapte de man op. De paper van Jussim verscheen uiteindelijk toch in 2024, in een special issue waarin de nieuwe hoofdredactie Roberts verdedigde.
Dát is de treurige stand van zaken in academia. Als vijf Vlaamse decanen in De Morgen waarschuwen dat Trumps maatregelen de deur openen naar censuur en zelfcensuur in de wetenschap, is dat natuurlijk terecht, maar tegelijk vraag ik mij af of ze echt niet weten dat het probleem zich aan beide zijden van het politieke spectrum situeert. Ik weet ook niet wat ik het ergste zou vinden: dat ze daarvan niet op de hoogte zijn, dat ze het verdoezelen, of dat ze de ‘juiste’ politisering gewoon goede wetenschap vinden.
Ook de programma’s rond diversiteit, rechtvaardigheid en inclusie (DEI), afgeschaft door Trump, kwamen neer op het doorduwen van een radicaal-linkse agenda. DEI is wat anders dan het nobele ‘werken aan meer seksuele en raciale diversiteit op alle gebied’, waar de meeste mensen achter staan.
In een dapper artikel daarover uit 2024 documenteren bio-ingenieur Igor Efimov en collega’s de orwelliaanse dimensie ervan. DEI verklaart de ondervertegenwoordiging van sommige demografische groepen in de wetenschap (en elders) louter vanuit systemische barrières, zoals systemisch racisme.
In zijn eerste Executive Order beval Joe Biden wetenschappelijke fondsen om DEI te bevorderen. Sindsdien legden instellingen als de Nasa DEI-plannen op als voorwaarde voor de financiering van onderzoek. Zonder een gedetailleerde beschrijving van hoe je onderzoek zal leiden tot meer inclusie van ‘systemisch achtergestelde’ groepen in je team, en zonder het juiste jargon, kon je financiering vergeten. Het riep een enorme, geldslorpende bureaucratie in het leven. Geld dat gebruikt kon worden voor onderzoek, ging naar afgedwongen activisme en eenheidsdenken, zonder bewijs van wetenschappelijke baten.
Het verzet ertegen kwam heus niet alleen uit rechts-conservatieve hoek. Volgens Pew Research Center is driekwart van de Republikeinen tegen positieve discriminatie in het hoger onderwijs, maar ook bijna een derde van de Democraten. Helaas zal Trumps botte bijl ook waardevolle diversiteitsinitiatieven doen sneuvelen.
Dr. Griet Vandermassen
De auteur is germanist en doctor in de wijsbegeerte
Deze tekst verscheen eerder in De Standaard en werd overgenomen met toestemming van de auteur.