Afbeelding: Kuebi = Armin Kübelbeck, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Sceptici - ook 'skeptici' genoemd om aan te duiden dat het gaat om 'wetenschappelijk scepticisme' en niet om 'filosofisch scepticisme' - gaan na of buitengewone beweringen wel degelijk ondersteund worden door empirisch onderzoek. Daarbij kijken ze of onderzoeksuitkomsten reproduceerbaar en falsifieerbaar zijn. Hun adagium is 'buitengewone beweringen vereisen buitengewone bewijzen'. Concreet richten skeptici zich in hoofdzaak op de pseudowetenschappen waaronder psychoanalyse, homeopathie, ayurveda en astrologie en op paranormale beweringen.
Wereldwijd bestaan er skeptische verenigingen. Ook Europa is goed voorzien. Zo zijn er in België de Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale (SKEPP) en het Comité Para. In Nederland is er de Stichting Skepsis in en in Duitsland dus de GWUP. Deze organisaties maken samen met nog vele andere deel uit van de European Council of Skeptical Organisations (ECSO).
Omdat de Critical Theory al meermaals als pseudowetenschap gebrandmerkt werd, lijkt het niet meer dan logisch dat ze tot het domein van de skeptici behoort. De Critical Theory is ontstaan uit het werk van de Frankfurter Schule, geleid door filosofen als Adorno en Horkheimer, en is geworteld in het marxisme. Ze heeft tot doel machtsstructuren die onderdrukking veroorzaken aan het licht te brengen en uit te dagen. Daarom is ze onvermijdelijk verbonden met de identiteitspolitiek, die zich richt op de politieke belangen van gemarginaliseerde groepen. Over de relatie tussen Critical Theory en wetenschap zegt de Encyclopedia Britannica (2023): 'In de overtuiging dat wetenschap, net als andere vormen van kennis, is gebruikt als een instrument van onderdrukking, waarschuwen [Critical Theorists] voor een blind vertrouwen in wetenschappelijke vooruitgang.'
In Quillette legt auteur Julien Adorney haarfijn uit wat er zoal mis is met de Critical Theory en bijhorende toepassingsgebieden zoals de Critical Race Theory (CRT). De CRT zit vol met niet-falsifieerbare argumenten. In White Fragility: Why It's So Hard for White People to Talk About Racism (2018) – misschien wel het bekendste CRT-boek ter wereld – betoogt dr. Robin DiAngelo dat iedere blanke een racist is. Het maakt niet uit hoe je gekleurde mensen behandelt, als je blank bent, ben je een racist. Punt. Sterker nog: als je dat uitgangspunt verwerpt, ben je volgens DiAngelo nóg racistischer. Het niet eens zijn met de beschuldiging van DiAngelo is dus een bewijs van de geldigheid van de beschuldiging. Dit is een voorbeeld van de logische misvatting die de Kafka trap genoemd wordt. En zo staat het werk bol van niet-falsifieerbare cirkelredeneringen.
Veel Critical Theory-wetenschappers wijzen de wetenschappelijke methode overigens expliciet af. In Is Everyone Really Equal (2012, 2017) merken DiAngelo en dr. Özlem Sensoy op dat 'de Critical Theory zich gedeeltelijk ontwikkelde als reactie op deze veronderstelde onfeilbaarheid van [de] wetenschappelijke methode.' Voor Critical Theory-wetenschappers is de wetenschappelijke methode – het idee dat hypothesen moeten worden geverifieerd door hun voorspellingen aan de werkelijkheid te toetsen voordat ze worden geaccepteerd – slechts een van de vele manieren om kennis te verwerven.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat skeptici over de hele wereld de kwestie vaak onder de loep nemen en logische drogredeneringen in de toepassingsgebieden van de Critical Theory ontmaskeren. Maar in Duitsland zijn niet alle skeptici overtuigd dat Critical Theory tot hun domein behoort. Sterker nog: de meningsverschillen hieromtrent leidden tot een schisma binnen de GWUP.
Wat gebeurde er precies? In het begin van 2023 startten enkele GWUP-leden met het YouTube-kanaal The Boys of Reason. Daarin worden onderwerpen belicht die verband houden met Critical Studies en identiteitspolitiek, zoals wokeness, cancelcultuur en diversiteitstrainingen. Holm Hümmler, een kernfysiscus die al sinds de jaren 90 actief was bij de GWUP vreesde echter dat deze YouTubers steeds meer het gezicht van de GWUP zouden gaan bepalen en uitte daarover samen met enkele andere leden zijn bezorgdheid bij het bestuur.
Op dat moment was ingenieur Amardeo Sarma voorzitter van de GWUP. Na 15 jaar voorzitterschap wilde hij echter de handdoek in de ring gooien. Hij nomineerde een team met de bedoeling 'de continuïteit van de visie van de organisatie te garanderen en het vertrouwen dat in tientallen jaren is opgebouwd te behouden', zoals hij zei. Echter, het aangekondigde aftreden van Sarma bracht onduidelijkheid met zich mee over de manier waarop de organisatie zou omgaan met de Critical Theory en aanverwante kwesties. Daarom stelde Hümmler zich op het laatste moment kandidaat voor het voorzitterschap en ... hij werd tegen de verwachtingen in verkozen.
Ondanks Sarma's teleurstelling over de afwijzing van zijn voorgestelde kandidaten, steunde hij aanvankelijk Hümmler als nieuwe voorzitter, in de hoop op eenheid en continuïteit. Maar hij werd steeds bezorgder over de autoritaire leiderschapsstijl van Hümmler, die afwijkende meningen al te gemakkelijk als 'alt-right' bestempelde en een open discours al te vaak in de kiem smoorde.
De zaak escaleerde toen een presentatie van filosoof Andreas Edmüller met de titel The WOKE-Phenomenon: A Frontal Assault on the Values of Science and Enlightenment? (2023) werd gepromoot op de sociale media van de GWUP. In deze lezing stelde Edmüller de fundamentele principes van de Critical Theory in vraag. Hümmler uitte zijn ongenoegen hierover op X. Hij stelde dat de GWUP zich moest onthouden van 'ideologische gevechtstermen' zoals 'WOKE' en 'wokisme' en legde opnieuw de link tussen aanvallen op woke en extreemrechts.
De gemoederen bedaarden weer toen de GWUP op 11 mei 2024 een nieuw bestuur en een nieuwe voorzitter verkoos. De consultant mediadidactiek André Sebastiani won met 138 stemmen tegen Holm Hümmler, die 106 stemmen behaalde. 5 mensen onthielden zich. Sebastiani en het nieuw gekozen bestuur verbonden zich ertoe om de inclusiviteit en diversiteit aan meningen weer op het voorplan te plaatsen. Aan de autoritaire en uitsluitende leiderschapsstijl van Hümmler werd daarmee een einde gemaakt.
Sebastiani verzekerde dat GWUP-leden niet zouden worden gedwongen om specifieke opvattingen over Critical Studies aan te nemen, noch dat zij het zwijgen zouden worden opgelegd als zij het niet eens waren met het standpunt van de meerderheid. 'Ik hoop dat er binnen het kader van de vereniging een geïnformeerd debat zal plaatsvinden', aldus Sebastiani.
Hümmler vatte zijn verlies weinig sportief op en reageerde: 'Sommige mensen denken dat we verloren hebben. Maar nee, ze zijn ons kwijt.' Hij kondigde zijn vertrek uit de organisatie aan en speculeerde dat andere prominente leden zijn voorbeeld zouden volgen, wat mogelijk een verlies aan zichtbaarheid voor de organisatie zou veroorzaken. Het nieuwe bestuur bevestigde dat het sinds de verkiezingen een aantal ontslagbrieven had ontvangen, terwijl een aantal leden die onder Hümmler waren vertrokken weer waren teruggekeerd.
Het Duitse voorval leert ons dat ook skeptici – van wie we bij uitstek een open, kritische en rationele geest mogen verwachten – niet altijd immuun zijn voor politiek correct denken. Door discussies over woke toe te laten zouden volgens Hümmler 'transgenders, jonge vrouwen of neurodiverse individuen zich niet meer op hun gemak en veilig voelen binnen de GWUP'. Sarma reageerde daar echter terecht als volgt op: 'Onder het mom van diversiteit worden verschillende meningen en zelfs een open discussie over feiten onderdrukt. Ik vind dit uiterst onliberaal, autoritair en een schending van de basisprincipes van een open samenleving en van de wetenschap.'
Dr. Astrid Elbers
Universiteit Antwerpen
De auteur is kernlid van Hypatia