Nu academiejaar 2024-2025 voor de deur staat, mocht het personeel van de Universiteit Antwerpen weer een uitnodiging ontvangen om een opleiding 'Inclusief denken en handelen' te volgen. 'Diversiteit is een evidentie. Ermee omgaan of eraan tegemoetkomen, is dat niet altijd. In de opleiding 'Inclusief denken en handelen' leer je de samenleving van vandaag te lezen en waarde hechten aan ieders stem', lezen we in de beschrijving. Daar is uiteraard niets mis mee, integendeel. Al hebben we wat onze bedenkingen bij wat de concrete invulling van deze studiedag zal zijn.
Douglas Murray in 2020, afbeelding AndyCNgo; cropped by Beyond My Ken, CC BY-SA 4.0
Bij de beschrijving duikt immers weer het woord 'kruispuntdenken' op, een begrip dat Douglas Murray treffend omschreef als 'the invitation to spend the rest of our lives attempting to work out each and every identity and vulnerability claim in ourselves and others and then organize along whichever system of justice emerges from the perpetually moving hierarchy which we uncover. It is a system that is not just unworkable but dementing, making demands that are impossible towards ends that are unachievable' (Murray, 2019, p. 10).
Kort na de uitnodiging voor de workshop 'Inclusief denken en handelen' volgde nog een uitnodiging voor een workshop over hoe om te gaan met 'hot moments' tijdens de les. 'Hot moments' zijn kwetsende uitspraken, felle discussies of oplopende spanningen. Ter voorbereiding kon een stukje uit een podcast met Marion Wasserbauer - gastprofessor aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen en een dominante stem in het diversiteits- en inclusiebeleid -beluisterd worden. Daarin heeft zij het over de 'ouch-oeps'-methode die ze toepast. Concreet komt die erop neer dat de betrokkene op een 'kwetsende' uitspraak met 'ouch' kan reageren en diegene die die 'foute' uitspraak gedaan heeft 'oeps' mag zeggen bij wijze van verontschuldiging. Banaal, maar vooral bizar. Waar we bij een workshop rond inclusie en diversiteit juist verwachten dat die inzet op het accepteren van een diversiteit aan opinies, wordt bij deze workshop net uitgegaan van 'foute' en 'juiste' uitspraken.
De Universiteit Antwerpen zet al geruime tijd in op diversiteit en inclusie. Op de pagina 'Diversiteit en inclusie in het onderwijs' vinden we een overvloed aan tips daaromtrent. En daar zijn er enkele bij die wel degelijk relevant zijn. Zo maakte studente productontwikkeling Doris Van Boxem een 'serious game' dat studenten een bewustzijn moet bijbrengen rond culturele verschillen door ze te confronteren met hun eigen bias. Ze legt uit hoe door deze bias het design van een product behoorlijk mis kan lopen. Een voorbeeld was de ontwikkeling van een muskietennet voor de Indiase markt. Het product voldeed aan alle kwaliteitseisen: het was ecologisch, duurzaam en deed wat het moest doen. Toch werd het onmiddellijk afgewezen door de lokale bevolking. Waarom? Het materiaal van het muskietennet leek heel erg op het materiaal dat de lokale bevolking tot kort daarvoor had gebruikt om haar doden in te begraven. Een - vrij hilarisch - voorbeeld dat aantoont hoe belangrijk een grondige kennis van en empathie met de doelgroep wel degelijk is.
Andere tips doen ons dan weer behoorlijk de wenkbrauwen fronsen. Zo is er een podcast waarin Marion Wasserbauer de studenten zaken aanreikt die helaas geenszins bijdragen tot een inclusief klimaat, maar de verdeeldheid in de diverse studentenpopulatie in de hand werken. Zo focust ze op kruispuntdenken en zegt ze - opnieuw - hoe studenten moeten reageren op 'foute' uitspraken. Want dat is natuurlijk de eeuwige contradictie in de diversiteits- en inclusieretoriek: ieders mening moet gehoord en gerespecteerd worden, maar er zijn wel 'foute' meningen waarop gereageerd moet worden of erger nog, die niet aan bod mogen komen. Een en ander getuigt van een misplaatst moreel superioriteitsgevoel dat het gevolg is van een verregaande bias en een totaal onvermogen het eigen referentiekader ook maar enigszins te kunnen overstijgen. En dat is nu net - o ironie - wat het diversiteitsbeleid beweert te bestrijden.
Wasserbauer was overigens ook de promotor van Rylan Verlooy, die de masterthesis Anti-Gender Actors in Belgium schreef (Universiteit Gent, 2023). Deze thesis maakt een zoveelste uiterst oppervlakkige en naïeve opdeling in de 'goeden' en de 'slechten' (= de antigenderactoren) en doet daarmee niets meer dan polarisatie in de hand werken. En dat kunnen we in het huidige klimaat missen als kiespijn. (Hypatia besprak deze thesis eerder al.)
Verder geeft Wasserbauer de studenten ook 'content notes' bij 'gevoelige onderwerpen'. Dat houdt dus in dat studenten een waarschuwing krijgen wanneer ze 'foute' uitspraken gaan horen, niet omdat die uitspraken de mening van de docent zijn, maar omdat die nu in het verleden gedaan werden en soms nog gedaan worden. Opnieuw mogen studenten dus niet meer met een onbevangen blik naar hun bronnenmateriaal kijken, maar bepaalt de docent of de informatie 'gevoelig' is en of de uitspraken 'transfoob, racistisch of homofoob' zijn. Deze concepten gebruiken op historisch materiaal alleen al, getuigt van een volstrekt gebrek aan historisch perspectief.
Studenten krijgen bovendien de vrijheid om buiten te gaan wanneer 'gevoelige onderwerpen' aan bod komen. Dat in een tijd waarin zelfs in de Verenigde Staten - waar het op dat vlak nog een stuk erger gesteld is dan bij ons - deze maatregelen teruggeschroefd worden. Zo stelde Cornell University in april 2023 al een veto tegen 'trigger warnings' omdat ze ingaan tegen de kernwaarden van academische vrijheid, vrijheid van onderzoek en de doelstellingen van een universiteit. (De termen 'trigger warnings', 'content notes' en 'content warnings' worden vaak door elkaar gebruikt, hoewel sommigen subtiele verschillen zien.) Nog los van het feit dat de universiteit geen psychologische hulpverlener is en geen safe space mag zijn, zijn deze 'content notes' en 'trigger warnings' ook compleet nutteloos, zo blijkt uit een recente meta-analyse. Het enige wat ze doen, is een onbehaaglijk gevoel teweegbrengen vóór de inhoud getoond wordt. Ze hebben dus geenszins een positief effect op de mentale gezondheid.
Hetzelfde geldt voor de meeste andere 'tips' van de Universiteit Antwerpen. Om een laatste voorbeeld te geven: het aanpakken van microagressies. Microagressies worden in het huidige diversiteits- en inclusiebeleid gedefinieerd als vaak goedbedoelde maar kwetsende, subtiele opmerkingen en gedragingen. Voorbeelden hiervan zijn een opmerking als: 'Jij spreekt al goed Nederlands!', en de vraag 'Waar kom je eigenlijk vandaan?' Er wordt daarbij van uitgegaan dat deze microagressies schade zouden betrokken aan de betrokkenen, terwijl daar geen enkel empirisch bewijs voor is. Hoewel sommige onderzoekers correlaties - en geen causaal verband - hebben gevonden tussen percepties van wijdverspreide microagressies en gerapporteerd mentaal welzijn, kan elk worden veroorzaakt door zogenaamde 'negatieve emotionaliteit'. Dat laatste is de neiging bij om kritisch en veroordelend te zijn over zichzelf en anderen en dus eerder ambigue interacties op te merken en deze negatief te interpreteren, als bewijs van agressie. De ambigue aard van microagressies is als het ware een garantie voor een dergelijke uitkomst.
Helaas moeten we constateren dat - zoals op veel plaatsen - ook aan de Universiteit Antwerpen het diversiteitsbeleid eerder verdelend in plaats van verenigend werkt. Of zoals professor Robert Maranto van de University of Arkansas zegt: 'The old civil rights movement sought to make people from different groups more comfortable interacting with each other, to build empathy and understanding. Postmodern approaches to intergroup dynamics, in contrast, seem designed to foster self-segregation to avoid the risk of sanctions from verbal missteps, which could then be reported to the bias response teams operating at hundreds of colleges and universities.'
Een effectief diversiteitsbeleid is gebaseerd op gezond verstand en wetenschap. En vandaag is het dat op geen van beide.
Dr. Astrid Elbers
Universiteit Antwerpen
De auteur is kernlid van Hypatia
Murray, D. (2019). The Madness of Crowds: Gender, Race and Identity. Bloomsbury USA.