Onlangs kwam het Vlaams Belang met zijn veertig pagina’s tellende brochure Cultuurstrijd naar buiten. Daarin wordt het fenomeen woke op de korrel genomen. De brochure gaat onder andere in op de geschiedenis van woke, op de verschillende vormen van woke en op de domeinen waar woke zich manifesteert, zoals het onderwijs, de media en de industrie.
Afbeelding gemaakt met Microsoft Designer Image Creator
Enerzijds juichen we het toe dat een partij het woke-probleem ernstig neemt en in het politieke debat brengt. Woke beknot de academische vrijheid, leidt tot zelfcensuur en uiteindelijk dus tot slechtere wetenschap. Anderzijds vinden we dat de universiteiten en hogescholen deze problematiek intern moeten aanpakken.
Vlaams Belang pleit voor een ‘overkoepelende tuchtcommissie die sanctionerend kan optreden’. Ook lezen we dat bepaalde theorieën en disciplines op school en in academia geweerd moeten worden. Het gaat dan om als (pseudo)wetenschap vermomd activisme, zoals de queer theory en genderideologie.
Het klopt zeker dat bepaalde huidige academische disciplines bezwaarlijk nog wetenschappelijk te noemen zijn. En het is een feit dat er in academia te weinig gedaan wordt om het kaf van het koren te scheiden. Maar besluiten dat we deze taak dan maar aan politici moeten overlaten in plaats van aan de experten – de academici – zelf, zou een remedie kunnen zijn die erger is dan de kwaal.
Voor ons blijft de onafhankelijkheid van de academische wereld ten opzichte van de overheid een belangrijk goed. Het is immers ook mede dankzij die onafhankelijkheid dat België uitstekend scoort in de Academic Freedom Monitor 2023. En die onafhankelijkheid moet blijven, vinden ook de Vlaamse rectoren. Ook bij hen viel het voorstel van het Vlaams Belang niet in goede aarde. ‘We zullen nooit toelaten dat anderen gaan bepalen wat onze onderzoekers al dan niet mogen zeggen’, aldus Jan Danckaert, rector van de Vrije Universiteit Brussel (VUB).
Nochtans hebben de universitaire besturen nooit duidelijk stelling genomen tegen woke. En het is precies die lakse houding die speelruimte laat voor bemoeienissen van de politiek. Een van de uitzonderingen op die laksheid is wel Luc Sels, rector van de Katholieke Universiteit Leuven. In zijn openingsrede van het academiejaar 2021-2022 waarschuwde hij drie jaar geleden al voor de activistische, militante en intolerante kant van woke.
En dan belanden we weer aan bij de Academic Freedom Monitor 2023. België dankt haar uitstekende score daarin echter ook aan het feit dat zelfcensuur door academisch personeel nog niet is meegenomen in deze analyse. Het rapport vermeldt dat er veel aanwijzingen zijn dat die zelfcensuur een groeiend probleem is in verschillende EU-lidstaten, maar dat er vooralsnog een gebrek aan empirische gegevens is. Zeer recent heeft het onderzoek een inhaalbeweging gemaakt. Zo maakte professor politieke wetenschappen Pippa Norris (Harvard) in de zomer van 2023 haar uitgebreide internationale onderzoek (waarin ook België betrokken was) bekend. Dat bevestigt het bestaan en de toename van zelfcensuur.
Om optimaal aan waarheidsvinding te kunnen doen, moeten universitaire besturen er alles aan doen om zelfcensuur bij academici tegen te gaan. Ze moeten waken over voldoende diversiteit aan hun instellingen. En dan gaat het uiteraard niet over diversiteit van huidskleur, geslacht, seksuele geaardheid of andere weinig relevante kenmerken. Wel gaat het over ‘viewpoint diversity’. Daardoor blijft een veelheid aan invalshoeken en zienswijzen gegarandeerd. Bovendien moet de inhoud van de academische disciplines steeds academisch en niet activistisch van aard zijn.
Kortom, de bal ligt in het kamp van de universiteiten zelf. Goed bestuur is misschien niet het enige, maar wel een cruciaal middel tegen ongewenste bemoeienis van de politiek.
Prof. dr. Dimitri Aerden (Vrije Universiteit Brussel)
Em. prof. dr. Boudewijn Bouckaert (Universiteit Gent)
Dr. Astrid Elbers (Universiteit Antwerpen)
* De auteurs zijn kernleden van Hypatia, maar schreven dit stuk in eigen naam.