De Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten (KVAB) benadrukte in haar standpuntvoorstelling op 12 september 2023 de academische vrijheid. Ze verwees daarbij ook naar de polariserende visies en ideologieën in het wokedebat. Ook Hypatia kwam kort aan bod.
Afbeelding: Paleis der Academiën (Romaine, CC0, via Wikimedia Commons)
‘Vrij’ onderzoek omvat heel wat aspecten, zoals de academie duidelijk maakt in haar rapport. Zo is het eigen initiatief van de onderzoeker - waar niet altijd voldoende ruimte voor is vandaag - van belang. De grootste doorbraken in het wetenschappelijk onderzoek zijn er immers niet gekomen door planmatig onderzoek, maar door het opmerken van onverwachte afwijkingen en aan de koppigheid van de onderzoeker om daarop door te gaan. Zo zou Alexander Fleming geen antibiotica hebben ontdekt mocht hij de beschimmelde bacteriecultuur hebben weggegooid, in plaats van op te merken dat precies die schimmel een bacteriedodende werking had.
Daarnaast vormt ook budgettaire krapte een bedreiging voor het vrije onderzoek. De KVAB exploreert dan ook enkele strategieën om in een toereikende basisfinanciering te voorzien.
Vervolgens besteedt het rapport ook aandacht aan de academische vrijheid in de veranderende maatschappelijke context. 'Woke' is daarbij een hot topic. De KVAB wijst erop dat de meningen verdeeld zijn, ook in Vlaanderen. Sommige academici zeggen dat de dreiging van woke 'fictief' is en dat het net conservatieve stemmen zijn die de vrije meningsuiting aan banden willen leggen. Andere academici zien in woke wel degelijk een bedreiging. In de context verwijst de KVAB naar Hypatia.
Ook waarschuwde Luc Sels, rector van de KU Leuven in zijn openingsspeech voor het academiejaar 2021-2022 op 27 september 2021 voor de cancelcultuur die de academische vrijheid bedreigt en wijst hij op vormen van polarisering in de sociale media die menig wetenschapper ervan weerhoudt vrijuit te spreken. Volgens Sels hebben diverse academici wegens uitspraken in de sociale media politiebescherming nodig gehad.
Tot slot haalt de KVAB een forumstuk aan van ererector Carel Stolker van de Universiteit van Leiden. Daarin beschrijft Stolker het feonomeen 'woke' en stelt dat de discussies vooral gaan over identiteit, ras en gender, dekolonisering en de onderdrukking van minderheden. Als academici moeten we deze discussies ook voeren, aldus Stolker. Anderzijds rijst de vraag hoe om te gaan met ‘andere’ standpunten over deze thema’s, zonder de academische vrijheid op te offeren. Stolker geeft een aantal richtlijnen om een sereen debat binnen de universitaire gemeenschap mogelijk te maken. Zo moeten universiteiten volgens hem het initiatief tot open dialoog nemen en niet wachten tot de emoties oplaaien naar aanleiding van bepaalde conflicten. Stolker was overigens ook gastspreker op de standpuntvoorstelling van 12 september en had het ook in zijn rede nogmaals over woke en antiwoke.
Dr. Astrid Elbers
Universiteit Antwerpen
De auteur is kernlid van Hypatia